LƯỢC DỊCH 7 CHƯƠNG TRONG NỘI THIÊN

V. LƯỢC DỊCH 7 CHƯƠNG TRONG NỘI THIÊN

I. TIÊU DIÊU DU

a. Hãy sống một cuộc đời huyền hóa với trời đất (đoạn a,b)

     Hồn ta hỡi, hãy tiêu diêu,

Tung đôi cánh rộng khinh phiêu chín tầng…

Hãy tung cánh chim bằng muôn dặm,

Cưỡi gió mây bay thẳng về Nam,

     Bay về quê cũ giang san,

Hồ trời vùng vẫy miên man thỏa tình.

b. Mặc cho miệng thế dèm pha, chỉ trích (đoạn a,b)

Mặc nhân thế rẻ khinh đàm tiếu,

Óc phàm phu sao hiểu chí nhân…

     Vùi thân trong chốn hồng trần,

Họ như ve, sẻ qua lần tháng năm.

Tầm mắt hẹp mà thân ti tiểu,

Kiếp phù du nào hiểu chi đâu,

     Thân lươn bao quản lấm đầu,

Cốt sao cho khỏi cơ cầu thì thôi,

Phận sâu bọ, đành rồi sâu bọ,

Thân nấm rêu nào rõ tuần trăng.

     Ve sầu nào biết thu xuân,

Minh linh ngoài mấy vạn năm hay gì?

Như Bành tổ có chi là thọ,

Mà chúng nhân quá cỡ tán dương.

c. Hãy sống thoát tục, vươn lên cao đại (đoạn c)

     Người vui tước phận lý hương,

Ngươi vui mũ áo xênh xang trị vì.

Kìa Liệt Tử thích đi mây gió,

Cưỡi gió mây đây đó thỏa lòng.

     Còn ta khinh khoát vô cùng,

Sánh vai nhật nguyệt, vẫy vùng khinh phiêu.

     Quên mình quên hết mọi điều,

Quên tên, quên hết bao nhiêu công trình.[25]

Sống đời sống thần linh sảng khoái,

Như Hứa Do chẳng đoái công hầu.

     Uống ăn nào có chi đâu,

Mà lo với lắng cho rầu lòng ai.

d. Đời sống thần linh không phải là chuyện hoang đường (đoạn d)

Ta chẳng nói những lời phách lối,

Lời của ta đâu nỗi hoang đường.

     Lời ta minh chính đường hoàng,

Vì người không hiểu, trách quàng trách xiên…

     Kẻ mù tối sao xem mầu sắc,

Người điếc tai sao bắt âm thanh.

     Cho nên những kẻ vô minh,

Tối tăm ù cạc, ngọn ngành hiểu chi,

Sao biết được uy nghi sang cả,

Của những người huyền hóa siêu linh.

     Đất trời gồm tóm trong mình,

Lồng vào muôn vật sự tình nào hai.

Dẫu sóng cả ngất trời không đắm,

Dẫu nóng nung cũng chẳng làm sao.

     Trời mây mặc sức tiêu dao,

Cho dù Nghiêu, Thuấn dễ nào sánh vai…

e. Phải biết lợi dùng hết tầm kích của đời mình (đoạn e, f)

Kiếp sống nọ mấy ai biết dụng,

Biết cách dùng cho đúng, cho hay.

     Có dưa năm thạch trong tay,

Bổ ra năm bảy, dưa này vứt đi.

Như nếu biết để y như trước,

Dùng làm phao, sông nước nó băng.

     Đổi bất qui thủ lấy vàng,

Ngỡ là đã khéo tính toan lãi lời.

Ai ngờ nó giúp Ngô thắng Việt,

Giúp chủ nhân mãn kiếp vinh quang.

     Biết dùng thời thực mênh mang,

Dùng sai, dùng dở oán than nỗi gì.

Nhưng hay nhất là khi vô dụng,

Thoát vòng đời tù túng lợi danh.

     Sống trong Vô cực siêu linh,

Xa bề khổ ải, mặc tình nhởn nhơ…

2. TỀ VẬT LUẬN

     Ta và trời đất cùng sinh,

Ta và muôn vật sự tình chẳng hai.[26]

Ta nào biết vắn dài, nhĩ ngã,

Lòng muôn phương, muôn ngả tỉnh say.[27]

     Thênh thang chèo quế buồm mây,

Lòng trời lạc nẻo chốn này là đâu? [28]

Nhạc trời tấu vui sầu muôn điệu,[29]

Bóng quang huy phiêu diễu mung lung,

     Nơi đây ta dứt lòng trần,

Bạn cùng thần thánh, muôn phần hân hoan.[30]

Triều nổi sóng muôn vàn ta mặc,

Lửa ngất trời phần phật ta khinh.[31]

     Ta nay đã thoát điêu linh,

Thoát vòng sinh tử, tử sinh của đời.[32]

Ta sống giữa lòng trời vĩnh cửu,

Ta sống trong khu nữu muôn loài.[33]

     Vời trông thế sự vần xoay,

Ta nào còn biết bên này bên kia.

Tranh chấp hết, thị phi cũng hết,

Thị với phi phân biệt uổng công.[34]

     Đã vài tới điểm đại đồng,

Trông ta trời đất mênh mông một màu.

Lớn với nhỏ in nhau một lứa,

Sống vắn dài cũng thủa phù sinh.

     Sợi lông bát ngát mênh mông,

Mà xem non Thái như tình cỏn con.

Kẻ chết yểu sống hơn trăm kiếp,

Còn Lão Bành yếu triết, tảo vong,[35]

     Ta nay xếp mọi tơ lòng,

Hết niềm nhĩ ngã, sống trong lòng trời.[36]

Nguồn mạch ấy chẳng vơi, chẳng cạn.

Mà tràn lan, lai láng rạt rào.

     Kho trời đã rõ tiêu hao,

Tiêu sao cho hết, dùng sao cho cùng.[37]

Mặc tôm cá sống cùng tôm cá,

Mặc hươu nai nghĩa gá hươu nai,

     Mặc cho khỉ vượn sánh đôi,

Mặc cho trai gái tìm nơi tương phùng.[38]

Ta tìm Đạo trong lòng vũ trụ,[39]

Trong lòng ta ta cứ tìm Trời.

     Thương cho nhân thế miệt mài,

Lao đao lận đận suốt đời uổng công.[40]

Những bôn tẩu mơ mòng ảo ảnh,

Khiến cho đời hiu quạnh gian truân.

     Nào hay ở giữa lòng trần,

Tấc thành đã sẵn muôn phần quang hoa.[41]

Nơi chốn ấy chói lòa ánh sáng,[42]

Cũng là nơi tĩnh lãng siêu nhiên.[43]

     Là nơi sực nức hương tiên,

Rườm rà ta bỏ, tần phiền ta quăng.[44]

Đừng biện luận nói năng chi nữa,

Biết nói sao, biết tả làm sao? [45]

     Mênh mông bát ngát rạt rào,

Im hơi lặng tiếng mới cao, mới tài.[46]

Ta quên hết hình hài ngôn ngữ,

Quên rằng ta còn có hay không.[47]

     Lạ thay phong thái huyền đồng,

Rũ sao cho sạch tơ lòng mới nghe.[48]

Sống khinh khoát muôn bề khinh khoát,

Cùng trăng sao bát ngát xa chơi.

     Lòng mang vũ trụ đất trời,

Cùng chư thần thánh muôn đời sống chung.[49]

Sống mãi mãi vô cùng, vô tận,

Mặc trời mây chuyển vận quanh ta,

     Mặc cho trần thế bôn ba,

Vì ta đã được tinh hoa đất Trời… [50]

Thử ướm hỏi đâu nơi dừng gót,

Đâu là nơi cùng tột phải đi?

     Ta nay truyền lẽ huyền vi,

Có Trời lập tức hết kỳ bôn ba.

Được Trời, Đạo ấy là đạt đích,

Hết lần mò tầm mịch lăng nhăng.[51]

     Được Trời là được Thiên chân,

Chân nhân phải có Thiên quân đáy lòng.[52]

3. DƯỠNG SINH CHỦ

     Muốn cho đời sống khinh phiêu,

Bớt điều háo hức, bớt điều bon chen.

     Chớ lo mua chuốc lời khen,

Cũng đừng đọa lạc tội khiên gông cùm.

     Sao cho trong ấm ngoài êm,

Đề huề gia đạo, chu tuyền tấm thân.

     Chớ xông vào chỗ gian truân,

Tránh điều tranh chấp, giành phần hơn thua.[53]

     Kìa xem thủ thuật mổ bò,

Cố tìm khớp trống, mới lùa lưỡi dao.

     Nơi không chống đối mới vào,

Chỗ nào cứng rắn đâm lao ích gì, [54]

     Lầu son gác tía mà chi,

Nếu lòng không được mọi bề khinh phiêu.[55]

     Sống đời khinh khoát tiêu diêu,

Buông tay, đắm mắt: cũng điều thiên nhiên.

     Có chi mà sợ cùng phiền,

Chết là thoát tục, thành tiên ngại gì.[56]

4. NHÂN GIAN THẾ (SỐNG TRÊN ĐỜI)

     Sống đời ở giữa thế gian,

Đừng đem dây rợ buộc ràng mà chi.

     Đừng có ỷ sở tri, sở học,

Mà tính toan xoay cuộc cờ đời.

     Trước khi muốn cảm hóa người,

Tâm linh trước phải tuyệt vời mới nên.[57]

Tâm linh phải biết niềm chay tịnh.[58]

Giữ cho lòng bình tĩnh hư vô,

     Nhà không ánh sáng hiện ra,

Lòng không sẽ thấy chói lòa trời cao.[59]

Kìa Vũ, Thuấn xưa nào có khác,

Nọ Phục Hi cũng trạc thế thôi. [60]

     Còn như đối đãi với đời,

Dẫu rằng quyền biến chớ sai tấc thành.

Đừng nóng nảy lo tranh lo chấp,

Đừng bon chen háo hức, say mê.

     Trước sau trang trọng đề huề,

Đừng đem nóng giận hại bề giao du.[61]

Với người chớ khư khư cố chấp,

Phải lựa chiều tùy bậc tùy nơi,

     Dạy người không phải bẻ người,

Mà là uốn nắn lần hồi mới hay.[62]

Muốn dại dụng chớ say tiểu dụng,

Đừng cho người thao túng đời ta.

     «Thao quang, hối đức» mới là,

Thần minh sau trước khôn qua lẽ này.[63]

5. ĐỨC SUNG PHÙ

     Vương Bài nước Lỗ cụt chân,

Nhưng mà đệ tử đông bằng Trọng Ni.

Thường Quí lạ, mới đi ướm hỏi,

Hỏi Trọng Ni nông nổi trước sau.

     Vương Bài nào lạ chi đâu,

Lại thêm tàn tật lẽ nào tiếng tăm.

Trọng Ni đáp: Thánh nhân là thế,

Ngay Khưu này hồ dễ sánh vai.

     Ta còn muốn lấy làm thầy,

Hèn chi kẻ kém Khưu này theo chân.

Một nước Lỗ đã rằng chi lạ,

Ta muốn cùng thiên hạ đi theo.

     Họ thường gạn hỏi đến điều,

Con người như thế cao siêu thế nào.

Trọng Ni đáp: Biết bao cao cả,

Sống chết kia đâu há quan tâm.

     Trời long, đất lở rầm rầm,

Mà Ngài đâu có lộ phần xuyến xao.

Biết tính mạng, tiêu hao gốc ngọn,

Lòng lâng lâng nào bợn trần ai.

     Mặc cho muôn vật vần xoay,

Bởi vì chủ chốt trong tay đã cầm.

Thường Quí nói xin phân giải rõ,

Nghĩa huyền vi soi tỏ một phen.

     Đáp rằng: Vạn vật biến thiên,

Phải nhìn cho tỏ hai bên dị đồng.

Từ khác biệt mà trông vạn vật,

Thời chia phôi gan mật, Việt Ngô.

     Nhưng từ đồng điểm nhìn ra,

Muôn loài là một, phôi pha chưa từng.

Vui sống cõi hòa đồng của Đức,

Xếp một bên nhận thức ngũ quan.

     Sá chi mất một chân phàm,

Chẳng qua hòn đất ném tòm khác chi.[64]

Dùng trí tuệ để suy tâm khảm,

Dùng tâm cơ nhàn lấm thường tâm.[65]

     Đã tìm ra được Thiên quân,

Như hồ trong vắt chiếu cùng trời mây.

Như tùng bách tháng ngày tươi tốt,

Như Thuấn Vương đạo cốt Tiên phong.

     Thảnh thơi, điềm tĩnh ung dung,

Oai phong hùng dũng giữa vòng biến thiên.

Vì lòng họ gồm kiêm trời đất,

Lại cưu mang vạn vật sinh linh.

     Cũng là tai mắt thân hình,

Mà trong rực rỡ tâm linh huy hoàng.

Họ hiểu biết mênh mông vô tận,

Sống vô cùng, vô hạn từ bao.

     Ai theo nào khiến ai nào,

Con người thế ấy, nói sao cho cùng.[66]

     Thiên chân ví ở cõi lòng,

Sá chi lành sất, hình dung bề ngoài.

     Tâm linh đường đã vạch rồi,

Sá chi mũ mãng, hán hài, công danh.

     Mở lòng rộng rãi mông mênh,

Trời kia đất nọ há dành riêng ai.[67]

     Đừng nên đày đọa hình hài,

Đừng vì danh hão phí hoài tấm thân.

     Tại sao tù túng tinh thần,

Hãy nên khôn khéo gỡ lần vấn vương.[68]

     Thái Hòa giữ vẹn «Tâm thường»,

Thất tình chớ để tổn thương tâm thần.

     Sự đời chất chưởng thăng trầm,

Lẽ trời đã thế bận tâm làm gì.

     Cùng người hoan lạc sầu bi,

Dung nhan ta đổi tùy nghi, tùy thời.

     Giữ sao cho vẹn lòng trời,

Đừng cho gió cuốn, sóng trôi tâm hồn.

     Thế là giữ được «tài toàn»,

Thế là đức hạnh chứa chan tuyệt vời.[69]

     Dừng chân lòng dạ có nơi,

Ngoại thân nào quản hình hài nhỏ nhen.

     Hình người, lòng đã thành tiên,

Tình đời phải trái tần phiền sạch không.

     Với người tuy vẫn lộn sòng,

Với Trời kỳ thật hòa đồng từ bao.[70]

còn tiếp >>>

[25] Chí nhân vô kỷ, thần nhân vô công, thánh nhân vô danh. 至人無己, 神人無功, 聖人無名 (ch. I-c)

[26] Thiên địa dữ ngã tịnh sinh, nhi vạn vật dữ ngã vi nhất. 天地與我並生, 而萬物與我為一 (ch. 2-d)

[27] Ký dĩ vi nhất, thả đắc hữu ngôn hồ 既已為一, 且得有言乎 (ch. 2-d)

… Thị cố hoạt nghi chi diệu, Thánh nhân chi sở đồ dã. 是故滑疑之耀聖人之所圖也 (ch. 2-d).

Phương khả, phương bất khả, Phương bất khả, phương khả. Nhân thị, nhân phi. Nhân phi, nhân thị… 方可方不可, 方不可方可. 因是因非, 因非因是 (ch. 2-c)

[28] Thục tri bất ngôn chi biện, bất đạo chi Đạo. 孰知不言之辯, 不道之道 (ch. 2-e)

[29] Nhữ văn địa lại, nhi vị văn Thiên lại phù? 女聞地籟而未聞天籟夫 (ch. 2-a)

[30] Thánh nhân ngu truân, tham vạn tuế, nhi nhất thành thuần. 聖人愚芚參萬歲而一成純 (ch. 2-g) Thánh nhân bất tùng sự ư vụ… nhi du hồ trần cấu chi ngoại 聖人不從事於務 [...] 而遊乎塵垢之外 (ch. 2-g)

[31] Đại trạch phần nhi bất năng nhiệt, hà hán hộ nhi bất năng hàn. 大澤焚而不能熱, 河漢沍而不能寒 (ch. 2-f)

[32] Nhi du hồ tứ hải chi ngoại, tử sinh vô biến ư kỷ. 而游乎四海之外, 死生無變於己 (ch. 2-f)

[33] Bỉ thị mạc đắc kỳ ngẫu, vị chi Đạo khu. Khu thủy đắc kỳ hoàn trung, dĩ ứng vô cùng. 彼是莫得其偶, 謂之道樞. 樞始得其環中, 以應無窮 (ch. 2-c)

[34] Thị dĩ thánh nhân hòa chi dĩ thị phi, nhi hưu hồ Thiên quân thị chi vị lưỡng hành. 是以聖人和之以是非而休乎天鈞是之謂兩行 (ch. 2-c)

[35] Thiên hạ mạc đại ư thu hào chi mạt, nhi đại sơn vi tiểu. Mạc thọ ư thương tử, nhi Bành tổ vi yểu. 天下莫大於秋毫之末, 而大山為小;莫壽於殤子, 而彭祖為夭 (ch. 2-e).

[36] Vong niên, vong nghĩa, chấn ư vô cảnh, cố ngụ chư vô cảnh 忘年忘義振於無竟故寓諸無竟 (ch. 2-h).

[37] Nhược hữu năng tri thử chi vị thiên phủ, chú yên nhi bất mãn, chước yên nhi bất kiệt, nhi bất tri kỳ sở do lai 若有能知此之謂天府注焉而不滿酌焉而不竭而不知其所由來 (ch. 2-d).

[38] Viên biên thư dĩ vi thư, mê dữ lộc giao, thu dữ ngư du. Mao Tường, Lệ Cơ, nhân chi sở mỹ dã 猿猵狙以為雌, 麋與鹿交, 鰍與魚游. 毛嬙, 麗姬, 人之所美也 (ch. 2-e).

[39] Thị dĩ thánh nhân hòa chi dĩ thị phi, nhi hưu hồ Thiên quân. 是以聖人和之以是非而休乎天鈞 (ch. 2-c).

[40] Chung thân dịch dịch nhi bất kiến kỳ thành công, niết nhiên bì dịch nhi bất tri kỳ sở qui, khả bất ai da? 終身役役而不見其成功, 薾然疲役而不知其所歸, 可不哀邪 (ch. 2-b).

[41] Phù tùy thành tâm nhi sư chi, thùy độc thả vô sư hồ. 夫隨其成誠  心而師之, 誰獨且無師乎 (ch. 2-b)

[42] Thử chi vị bảo quang 此之謂葆光 (ch. 2-e).

[43] Hóa thanh chi tương dãi, nhược kỳ bất tương đãi, hòa chi dĩ Thiên nghê 化聲之相待, 若其不相待, 和之以天倪 (ch. 2-h).

[44] Vong niên, vong nghĩa, chấn ư vô cảnh, cố ngụ chư vô cảnh  忘年忘義振於無竟故寓諸無竟 (ch. 2-i).

[45] Phù đại Đạo bất xưng, đại biện bất ngôn. 夫大道不稱, 大辯不言 (ch. 2-c).

[46] Thục tri bất ngôn chi biện, bất đạo chi đạo 孰知不言之辯, 不道之道 (ch. 2-d).

[47] Kim giả ngô táng ngã 今者吾喪我(ch. 2-a).

[48] Thánh nhân bất tùng sự ư vụ, bất tựu lợi, bất vi hại, bất hỉ cầu. 聖人不從事務, 不就利, 不違害, 不喜求 (ch. 2-g).

[49] Nhược nhiên giả, thừa vân khí, kỵ nhật nguyệt nhi du hồ tứ hải chi ngoại, tử sanh vô biến ư kỷ. 若然者, 乘雲氣, 騎日月而游乎四海之外, 死生無變於己 (ch. 2-e)… Bàng nhật nguyệt hiệp vũ trụ vi kỳ vẫn hợp旁日月, 挾宇宙為其吻合 (ch. 2-g).

[50] Chúng nhân dịch dịch, Thánh nhân ngu truân, tham vạn tuế, nhi nhất thành thuần. 眾人役役, 聖人愚芚參萬歲而一成純 (ch. 2-g)

[51] Xem ch. 2-d, từ: « Cổ chi nhân tri hữu sở chí hĩ…» 古之人其知有所至矣 đến « vị thủy hữu thị phi dã.»  未始有是非也 (Đạt Vô cực, hay Thái cực là đạt đích).

[52] Thị dĩ thánh nhân hòa chi dĩ thị phi, nhi hưu hồ Thiên quân. 是以聖人和之以是非而休乎天鈞 (ch. 2-c).

[53] Tóm đoạn a. Dưỡng sinh chủ.

[54] Tóm đoạn b.

[55] Tóm đoạn c.

[56] Tóm đoạn d.

[57] Xem đoạn a, tr.230-235 Wieger, Les Pères du Système Taoiste, (Đoạn này Nguyễn duy Cần bỏ không dịch).

[58] Tâm trai 心齋. a, tr. 232.

[59] Hư thất sinh bạch, cát tường chỉ chỉ, vị tọa trì. Phù tuần nhĩ mục nội thông nhi ngoại ư tâm tri, quỉ thần tương lai xá. 虛室生白, 吉祥止止, 謂坐馳. 夫徇耳目內通, 而外於心知, 鬼神將來舍 Wieger, (ch.4: Nhân gian thế), tr.234.

[60] Ibid. a, tr. 234.

[61] Xem đoạn b, tr. 235.

[62] Xem đoạn c, tr. 236-237.

[63] Xem d, tr. 238-239. 1, 240-241.

[64] Tóm tắt đoạn a, Đức Sung Phù. Xem Nguyễn Duy Cần, Nam Hoa Kinh, tr. 294-297.

[65] Dĩ kỳ tâm đắc kỳ thường tâm. 以其心得其常心. Nguyễn Duy Cần, Nam Hoa Kinh, tr. 291.

[66] Từ «Trọng Ni viết: Nhân mạc giám ư lưu thủy» 仲尼曰:  人莫鑑於流水 đến «dĩ vật vi sự hồ» 以物為事乎 (Nguyễn Duy Cần, Nam Hoa Kinh, tr. 291-292).

[67] Phù thiên vô bất phúc, địa vô bất tải, Ngô dĩ phu tử vi Thiên địa. 夫天無不覆, 地無不載, 吾以夫子為天地 (Ibid, tr. 305).

[68] Vô Chỉ viết: Thiên hình chi an khả giải 無趾曰: 天刑之, 安可解 (Nguyễn Duy Cần, Nam Hoa Kinh, tr. 306-308).

[69] Ai Công viết: Hà vị tài toàn?… Thị chi vị tài toàn 哀公曰 : 何謂才全? [...] 是之謂才全 (Nguyễn Duy Cần, Nam Hoa Kinh, tr. 314-315).

[70] Diểu hồ tiểu tai, sở dĩ thuộc ư nhân dã, ngao hồ đại tai, độc thành kỳ thiên. 眇乎小哉, 所以屬於人也, 謷乎大哉, 獨成其天 (Ibid., tr. 323)