Bà Cô, Ông Mãnh trong văn hóa Việt

Bà Cô, Ông Mãnh trong văn hóa Việt.

Bà cô ông mãnh là từ mà dân gian dùng để gọi những người chết yểu từ lúc còn trẻ, chưa lập gia đình, hoặc những bà cô, ông chú tuy già nhưng vẫn ở vậy không xây dựng gia đình cho đến khi chết. Nhân dân cho rằng những linh hồn này vì không vướng phàm tục nên thanh cao và rất linh thiêng, hợp với người nào thì luôn theo phù hộ cho người đó được gặp may mắn và thoát khỏi tai ương. Đồng thời, nhân dân cũng quan niệm rằng, bà cô ông mãnh là những người không thành người lớn nên tính nết của linh hồn cũng dễ hờn dỗi và hay quở phạt hơn, nếu thờ cúng không đến nơi đến chốn. Dân gian quan niệm rằng bà cô ông mãnh vì chưa lập gia đình nên chưa thể thành người lớn để sánh ngang cùng các cụ được.

Giống như trên cõi dương gian, trẻ con, thanh thiếu niên chỉ ngồi riêng một mâm khi ăn cỗ, nên bà cô ông mãnh cũng được thờ riêng 1 bát hương thấp hơn, ít sang trọng hơn, có khi là hẳn một ban thờ riêng biệt. Nhiều gia tộc nặng về tư tưởng phong kiến, ban thờ bà cô ông mãnh chỉ được phép đặt dưới gầm hương án tổ tiên. Theo tôi thì xử sự như thế cũng hơi khó coi và có phần không được đẹp đạo, bởi dù sao bà cô ông mãnh vẫn là gia tiên trong nhà, chỉ cần kê bát hương ở vị trí thấp hơn bát hương thờ gia tiên 1 bậc thì cũng thể hiện được phép tắc thấp cao rồi. Tôi xin nói thêm một chút về đạo thờ cúng. Ngày nay, nhiều người, nhiều nhà cứ nghe thầy cúng nói có bà cô tổ linh thiêng, theo phù hộ, thế là cuống quýt chi tiền nhờ thầy thỉnh cho bát hương, rồi chỉ chăm chắm hương khói vào bát hương này, mà quên rằng thờ cúng cũng phải có trật tự vai vế cao thấp. Nếu các bạn đã tin là “có thờ có thiêng”, thì cũng nên tin, nếu trật tự trên bàn hương án gia tiên được phân minh rạch ròi, thì trật tự trong gia đình sẽ được duy trì, ông nói cha nghe, cha nói con nghe, đoàn kết và không cãi vã tranh dành quyền lợi lẫn nhau. Bà cô, ông mãnh dù linh thiêng mấy, cũng không thể tôn vinh làm bề trên của những bậc cha chú người lớn khác có công duy trì nòi giống

Đạo thờ cúng này cũng ví như đạo sống làm người của cháu con trên dương thế, dù giỏi giang thành đạt đến đâu, dù là vua một nước đi chăng nữa, khi về với gia đình, cũng phải trút bỏ xiêm y áo mũ để lạy cha, bẩm mẹ cho phải đạo sinh thành. Đó là đạo lý của người Việt, mà trong lịch sử không thiếu những trạng nguyên sau khi ứng thí đỗ đạt quay về đến đầu làng lại có hành động trút bỏ áo xống, rồi tự mình đi bộ chân trần vào làng là vậy. Cơ sở để lập bát hương thờ bà cô ông mãnh, trước hết phải xác định trong nhà mình thực sự có bà cô ông mãnh. Ai không nắm chắc, thì phải hỏi người lớn tuổi trong nhà xem thực sự có bà cô ông mãnh nào không, mới nên lập bát hương thờ cúng. Không nên nghe thấy bói phán rồi thỉnh bừa, việc thờ cúng đó tốn kém mà vô hiệu quả. Tôi cũng nhấn mạnh, tập tục người Việt cho rằng những trường hợp huyết sa (sảy thai) khi chưa thành hình người, thì linh hồn đó chưa có danh phận và nghĩa vụ với gia đình, dòng họ, nên không thờ cúng. Như vậy, bà cô, ông mãnh phải là người đã được sinh ra trên đời (dù sống trên trần gian vài giờ đến môt ngày). Bà cô, ông mãnh nhà nào, thờ trong nhà đó. Chỉ những trường hợp không còn người thờ phụng, mới đưa về nhà thờ họ để thờ phụng chung tại đó. Sau khi xác định nhà mình thực sự có bà cô ông mãnh, mới được lập bát hương. Những trường hợp sinh ra được vài giờ, vài ngày đã yểu mệnh, chưa kịp đặt tên thì phải bày lễ đặt tên, bá cáo tiên tổ xin gia nhập làm người trong họ mạc, xong rồi lấy tên đó để làm bài vị. Hoặc bài vị ghi chung "Trần (Nguyễn, Lê, Trịnh...) Tiên cô, Tiên cậu", thì sẽ thơ chung tất cả, phàm những ai là bà cô ông mãnh trong gia tộc đều được hưởng thụ. Trình tự lập bài vị và bát hương giống như bát hương gia tiên. Bát hương và bài vị của bà cô ông mãnh luôn luôn để ở vị trí thấp nhất trên bàn hương án tiên tổ. Về khấn vái, nếu người chấp sự khấn vái, có vai vế bề trên, hoặc ngang hàng với bà cô ông mãnh thì sau khi khấn vái tiên tổ xong, chỉ lâm râm khấn tên bà cô ông mãnh mà không cần chấp lễ vái lạy. Nếu người chấp sự thuộc hàng cháu con bề dưới so với bà cô ông mãnh, thì phải khấn và chấp lễ vái lạy như các bậc gia tiên khác. Khi trong gia đình có con trẻ ốm đau lâu không khỏi; hay công việc làm ăn của gia chủ không thuận lợi, nhân dân thường thắp hương cầu khấn bà cô ông mãnh phù hộ độ trì cho mọi việc được hanh thông. Kim ngân vàng mã phải phân biệt rạch ròi cũng giống như quà cáp cho người nhà trên dương thế, phải gói riêng rẽ từng phần, phần của ai ghi rõ họ tên người đó. Khi xong phần chấp sự khấn lễ, đợi cho cháy hết hai phần ba cây hương, thì có thể thiếu hóa kim ngân vàng mã. Thứ tự, trước hết phải thiêu hóa phần kim ngân dành cho cô hồn không nơi nương tựa, đốt ở đầu ngõ ngoài đường cái, để cho gió cuốn tàn bay đi. Hành động này giống như trên dương thế mỗi khi khi gia quyến có việc cỗ bàn, mà có người ăn xin đến thì phải bố thí cho họ trước để họ đi rồi gia quyến mới vui vẻ được mà không bị quấy nhiễu; Kim ngân dành cho thần linh và người nhà đốt ở góc sân trong nhà mình và đổ tàn vào gốc cây. Thiêu hóa kim ngân phải thiêu cho cháy thật hết mọi thứ thanh tro. Như vậy tôi đã trình bày xong câu hỏi “Bà cô ông mãnh là ai?” Kết bài tôi muốn nhấn mạnh thêm, nhiều người hỏi tôi rằng đi xem bói, thấy nói có bà cô theo, yêu cầu phải lập bát hương. Xin thưa, đó là mẹo vòi tiền của các thầy bói, không phải ai cũng được bà cô ông mãnh theo đâu, mà chỉ

có những người mà lá số tử vi có sao "cô thần" đóng tại cung mệnh, cung thân và cung phúc đức, mới có diễm phúc có bà cô ông mãnh phù hộ độ trì. Khổng Tử nói: “Đức minh thắng số”, nghĩa là sự tỉnh táo, minh mẫn của một người giúp người đó vượt qua số phận; Kinh Phật lại dạy “Đức năng thắng số”, nghĩa là năng làm nhiều điều thiện, phúc phần sẽ đến, tuổi thọ sẽ được gia tăng. Thờ cúng tiên tổ chu đáo cũng là một trong những hành động của thiện căn. Linh hồn là luồng khí nhiệm màu, có thể đọc được thành tâm của mình. Không lo lễ lạt cao sang bằng lo ăn ở đức độ và bày tỏ lòng thành kính…

st: Lê Công